Vitoria-Gasteiz (Baskisch: Gasteiz, Spaans: Vitoria) is een gemeente en de hoofdstad van de Spaanse autonome regio Baskenland en van de provincie Álava. (De grootste stad van Baskenland is echter Bilbao, tevens het culturele en financiële centrum van de regio.) De stad heeft ruim 229.000 inwoners en is daarmee de op één na grootste stad van Baskenland. De huidige naam van de stad is een samenvoeging van de Spaanse en de Baskische naam. Sinds 1983 wordt de dubbele vorm in beide talen officieel gebruikt. In de volksmond gebruikt men een van beide namen.

Vitoria-Gasteiz werd in 1181 gesticht door Sancho VI van Navarra. In 1200 werd de stad veroverd door Castilië en in 1431 werd zij tot stad verheven. In 1813 versloeg de hertog van Wellington hier een Frans leger waardoor de Franse bezetting van Spanje beëindigd werd. In het centrum van de stad staat het Monumento a la Independencia, dat herinnert aan deze veldslag.

Vitoria-Gasteiz is een belangrijk industrieel centrum. Het heeft de op één na hoogste levensstandaard van Spanje, en is tevens (statistisch) de groenste stad van Europa vanwege de vele parken, lanen en groene zones.

Opmerkelijk in Vitoria zijn de vele culturele centra die de stad rijk is. De culturele centra, die volledig gesubsidieerde cursussen en opleidingen voor de Vitorianen verzorgen, zijn uniek in Baskenland. Tevens hebben toeristen die naar Vitoria komen de mogelijkheid gratis een fiets te huren of een museum te bezoeken.

In het gedeeltelijk ommuurde stadscentrum van Vitoria bevindt zich een kathedraal (gotiek; 12e-14e eeuw) en diverse kerken uit de 15e eeuw.

Feesten van Vitoria

De feesten van Vitoria, beter bekend als de feesten van de Witte Maagd (La Virgen Blanca), vinden jaarlijks plaats van 4 tot 9 augustus. Het 

opmerkelijke van deze feesten is het gegeven dat tijdens deze feesten de mythische figuur Celedón een centrale rol speelt. Men beweert dat Celedón, een timmerman, is geboren in het begin van de 20e eeuw in het dorpje Zalduondo in de provincie Álava, en dat hij iedere donderdag naar Vitoria reisde om daar arme mensen te helpen. Celedón ging echter pas een centrale rol spelen in het jaar 1957, toen een groepje vrienden besloot een extra dimensie aan de feesten te geven door een parachutist te laten neerdalen op het plein La Virgen Blanca. Men liet het idee echter al snel varen vanwege technische problemen. Daarop werd besloten om een pop, die Celedón, moest voorstellen, vanaf het hoogste punt van het plein (kerktoren) via een kabel te laten neerdalen op het laagste punt van het plein. Dit spektakel groeide al snel uit tot een vast onderdeel van de feesten van Vitoria.

De inauguratie van de feesten vindt jaarlijks plaats op 4 augustus om zes uur 's avonds op het plein La Virgen Blanca. Tijdens de inauguratie verzamelen zich zo'n 50.000 mensen op het plein en om zes uur worden de feesten ingeluid door middel van het afschieten van een vuurpijl, het neerdalen van Celedón en een champagnedouche (veroorzaakt door de duizenden flessen champagne die op dat moment ontkurkt worden).

Sport

Deportivo Alavés is de professionele voetbalclub van Vitoria-Gasteiz en speelt in het Estadio Mendizorrotza. De club speelt momenteel op het hoogste Spaanse niveau, de Primera División.

Jarenlang speelde Deportivo Alavés in de Segunda División A, totdat de club in 1998 promoveerde naar de Primera División. Al snel wist de Baskische club zich op te werken tot een subtopper en in 2000 werd de zesde plaats behaald. Deze positie betekende dat Alavés in het seizoen 2000/01 in de UEFA Cup mocht spelen en in dit toernooi deed de bescheiden club het uitstekend, met onder andere 

een 5-1-overwinning op 1. FC Kaiserslautern. Pas in de zeer spannende en doelpuntrijke finale tegen Liverpool moest Alavés zich gewonnen geven: 5-4 na verlenging. Opmerkelijk was tevens dat Alavés de beste resultaten in de uitwedstrijden behaalde.

Na deze uitzonderlijke prestatie ging het echter bergafwaarts met Alavés en in 2003 degradeerde de club naar de Segunda División A. Na twee seizoenen in de tweede divisie werd in 2005 echter weer promotie behaald. Het seizoen 2005/06 verliep echter teleurstellend en degradatie kon niet worden voorkomen. In 2009 degradeerde Alavés zelfs naar de Segunda División B. Tijdens het seizoen 2012/13 werd de ploeg kampioen van de Segunda División B Grupo 2. In de daaropvolgende eindronde werd Real Jaén, de kampioen van de Segunda División B Grupo 4, uitgeschakeld en zo speelde de ploeg vanaf seizoen 2013/14 weer in de Segunda División A. In het seizoen 2015/16 verzekerde Alavés zich op de 41ste en voorlaatste speeldag van promotie naar de Primera División, dankzij een 2-0 overwinning op CD Numancia. Enkele weken na de promotie werd trainer José Bordalas ontslagen. Hij werd opgevolgd door de Argentijn Mauricio Pellegrino. Onder zijn leiding eindigde Alavés in het seizoen 2016/17 op de negende plaats in La Liga en bereikte het de Spaanse bekerfinale, waarin FC Barcelona te sterk bleek (1-3). Desondanks vertrok Pellegrino na één seizoen. Hij werd opgevolgd door zijn landgenoot Luis Zubeldia, die overkwam van de Colombiaanse club Independiente Medellin.

Op maandag 27 november 2017 stuurde Deportivo Alavés trainer Gianni De Biasi de laan uit. De nummer laatst van de Primera Division stelde diens assistent Javier Cabello voorlopig als vervanger aan. De Biasi (61), die bij het EK voetbal 2016 als bondscoach leiding gaf aan Albanië, was twee maanden in dienst bij Alavés.